Coraz więcej Polaków i Polek czyta książki. Potwierdza to najnowszy raport opublikowany przez Bibliotekę Narodową. W 2023 roku lekturę więcej niż jednej książki w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie zadeklarowało 43 proc. respondentów. Jest to znacznie większy procent w porównaniu do poprzednich lat. Jak podkreślają jednak badacze, hucznie ogłoszony wzrost zainteresowania książkami nie oznacza, że czytelnictwo stało się bardziej powszechne. Okazuje się, że siedem lub więcej książek przeczytało niespełna 8 proc. społeczeństwa, a na popularności zyskują głównie poza książkowe źródła rozrywki i wiedzy, takie jak media społecznościowe, podcasty, słuchowiska, a nawet gry komputerowe. Jak przedstawiają się najnowsze dane o czytelnictwie w Polsce? Oto najważniejsze wnioski wynikające z raportu.
Czytelnictwo w liczbach
Biblioteka Narodowa raportuje, że lektura książek jest jedną z wielu form spędzania czasu wolnego w naszym kraju. Czytelnictwo to dla wielu przede wszystkim sposób zdobywania wiedzy. Dla tych, którzy interesują się parytetami, niezmiennie kobiety (50 proc.) czytają znacznie częściej niż mężczyźni (36 proc.). Częściej czytają osoby uczące się i studiujące (aż 68 proc.). Młodzi sięgają po co najmniej 7 książek, co związane jest z obowiązkowym omawianiem lektur w szkołach i lekturze publikacji naukowych niezbędnych do napisania pracy dyplomowej. Czytanie książek kojarzy się grupie uczących z osiągnięciem wyższego poziomu edukacyjnego, dlatego motywacja jest znacznie większa niż wśród dorosłych sięgających po publikacje w czasie wolnym.
Jak wynika z najnowszych danych, wraz z zakończeniem nauki prawdopodobieństwo sięgnięcia po książkę znacząco maleje. Aż 60 proc. społeczeństwa czytało książki w czasach szkolnych i studenckich, i nie kontynuuje tych praktyk po zakończeniu edukacji w tak dużym stopniu. Równocześnie najbardziej pozytywny stosunek do czytania książek mają osoby z wyższym wykształceniem z dużych ośrodków miejskich, które wykorzystują specjalistyczną wiedzę w codziennej pracy i potrzebują podnosić swoje kompetencje w różnych kategoriach wiedzy.
Digitalizacja czytelnictwa, e-booki i tablety do czytania
Szczególną wartość, mimo dynamicznego rozwoju nowych mediów, mają wciąż publikacje drukowane (aż 98 proc. ogółu). E-booki przegrywają z innymi sposobami korzystania z internetu, głównie z platformami filmowymi czy YouTubem. Książki drukowane nadal się kupuje, pożycza i otrzymuje w prezencie, ponieważ kojarzą się z czymś luksusowym i prestiżowym.
Z książek cyfrowych i tabletów do czytania w poprzednim roku korzystało tylko 7 proc. czytelników. Zauważa się jednak tendencję wzrostową. Jest to uwarunkowane różnym zakresem wiedzy na temat internetu. Każda grupa wiekowa korzysta z niego w innym celu i z inną częstotliwością. Poszukiwanie pożądanej książki w innych miejscach niż księgarnie czy biblioteki to działanie ostateczne, kiedy upragniony tytuł nie jest na przykład dostępny w stacjonarnej sprzedaży lub możliwy do zamówienia online, wówczas korzystamy z cyfrowej wersji książki.
Książki pozostają w obiegu
Tak jak i w poprzednich latach książki pozostają w obiegu dzięki pożyczaniu ich od najbliższych i przekazywaniu sobie nawzajem na przykład między znajomymi. Często otrzymujemy je również w prezencie. Swoje opinie opieramy na rekomendacjach członków rodziny i przyjaciół oraz dowiadując się o najnowszych trendach z mediów społecznościowych lub od wpływowych opiniotwórców. Wciąż utrzymuje się też widoczny i odczuwalny sentyment do przedruków dotkniętych zębem czasu lub tych, które poszukują nowego domu np. na targach staroci.
Imponującym i wciąż silnym źródłem książek są też domowe, często przekazywane z pokolenia na pokolenie księgozbiory. Jak potwierdza raport Biblioteki Narodowej w 2023 roku skorzystało z niego 16 proc. czytelników, częściej mężczyźni (19 proc.) niż kobiety (14 proc.) oraz najczęściej (23 proc.) czytelnicy i czytelniczki w wieku powyżej 60 lat. Wiadomym jest, że w takich zbiorach częściej znajdziemy publikacje ze starszą datą wydania, dlatego, jak przeliczono, 32 proc. osób mających w domu co najmniej 200 książek sięgnęło po jedną z nich.
Jak wygląda frekwencja we współczesnych bibliotekach?
2023 rok okazał się wyjątkowy dla nastoletnich chłopców wyróżnionych jako grupa stosunkowo często korzystająca z bibliotek. Według raportu wypożyczenia z bibliotek publicznych to źródło lektur dla 14 proc. czytelników – tradycyjnie częściej kobiet (17 proc.) niż mężczyzn (10 proc. z tendencją wzrostową).
Badacze zauważyli też znaczącą zmianę w porównaniu do roku 2020. Po pandemii zaskakująco wzrósł odsetek korzystania z bibliotek przez mężczyzn aktywnych zawodowo, w wieku powyżej 25 lat. Z kolei zainteresowanie kobiet do wypożyczania książek z biblioteki nie uległo tak widocznej zmianie, pozostało na tym samym poziomie.
Autorzy raportu podkreślają, że dzięki Programowi Rozwoju Czytelnictwa wprowadzającego wymóg otwarcia bibliotek w co najmniej połowę sobót poszerzył dostępność dla tych, którzy nie mają czasu odwiedzać biblioteki w tygodniu. Dzięki temu te miejsca publiczne stały się bardziej dostępne. Zauważalnym jest także inwestowanie przez mniejszych miejscowości w rozwój infrastruktury bibliotek, co również wpływa na większą dostępność. Doskonałym przykładem jest chociażby wybudowanie nowoczesnej biblioteki w Rokietnicy pod Poznaniem.
Gdzie szukać informacji o publikacjach? Zmiany pokoleniowe
Podcasty, vlogi, filmy, treści na BookToku, czyli książkowym TikToku, czy społeczność BookTube na YouTube to wciąż zyskujące na popularności i opiniotwórcze źródła wiedzy na temat książek i czytelnictwa. Według raportu z tego typu przekazów reklamujących książki i zapisane w nich treści korzystało 14 proc. czytelników: najwięcej osób w wieku 25–39 lat (22 proc.). Starsze pokolenia korzystają natomiast niezmiennie z mediów analogowych tj. radio, prasa czy telewizja (14 proc.). Najnowsze generacje dowiadują się o publikacjach również dzięki działaniom influencerów w internecie. Warto pamiętać, że współczesne czytelnictwo poszerzyło swój zakres o nowe formy tekstowe online, które dostosowywane są często do odpowiednio przygotowanych cyfrowych standardów, ułatwiających ich odnalezienie w wyszukiwarkach.
Preferencje czytelnicze Polaków i Polek
Od wielu lat niezmiennie na podium plasuje się literatura sensacyjno-kryminalna (28 proc. w 2023 roku), a także równie popularna literatura obyczajowo-romansowa (22 proc.). Okazuje się, że szczególnie interesujące są dla nas te lektury, które wzbudzają skrajne emocje, takie jak strach, wzruszenie, a nawet płacz. Kolejnym popularnym gatunkiem, po który sięgają Polki i Polacy, jest literatura faktu, taka jak biografie, autobiografie, wspomnienia, felietony czy publikacje poświęcone historii XX wieku. Była to lektura 17 proc. respondentów.
Niezmiennie istotną rolę odgrywa też fantastyka – sięga po nią 12 proc. czytelników, czyli nieco więcej niż w roku 2022. Jako głównych reprezentantów gatunku tzw. wysokoartystycznego wybrano kolejno Olgę Tokarczuk i Jakuba Żulczyka. Współczesna literatura piękna została wskazana przez 12 proc. czytelników. Z kolei literaturę piękną dawną czytało w 2023 roku tylko 8 proc. czytelników. Najliczniej czytanym polskim klasykiem pozostaje niezmiennie Henryk Sienkiewicz.
Wzrost oferty i znaczenia informacji zawartych w sieci oraz publikacji internetowych oferujących szybką odpowiedź na każdy temat nie osłabia zainteresowania czytelników poradnikami. Zmienia się jednak ich tematyka i charakter, a czytelnicy poszukują danych popartych badaniami. Szczególnie bliskie okazują się tak codzienne tematy jak: podróże, zdrowie, kulinaria, psychologia, dobrostan i samorozwój. W badaniu z 2023 roku poradniki były lekturą 16 proc. czytelników.
Wśród ulubionych typów książek 8 proc. respondentów wskazało również na beletrystykę obyczajową osadzoną w historycznym kontekście, między innymi w czasach PRL-u w Polsce. Próba odtworzenia realiów sprzyja nostalgii i pozwala nam odnaleźć w książkach punkty wspólne z naszym życiem. Ten gatunek szczególnie popularny jest wśród pokoleń powyżej 60 roku życia.
Podsumowanie
- W 2023 roku po raz pierwszy uwzględniono dodatkowy sposób pozyskiwania rekomendacji książkowych, związany z internetowymi ogniwami społecznego obiegu książki, tj, podcasty, media społecznościowe i vlogi. Silnymi opiniotwórcami są także influencerzy.
- Szczególnie ważnym obiegiem informacji pozostaje wymiana pomiędzy rodziną, znajomymi i przyjaciółmi. Kuluarowe rozmowy sprzyjają rekomendacjom i wymianom informacji o najnowszych trendach.
- Prasa, telewizja i radio są głównym źródłem informacji dla seniorów, natomiast internet to źródło wiedzy dla dwudziesto- i trzydziestolatków.
- Żyjemy w rzeczywistości różnych możliwości, co oznacza, że książki to tylko jedna z dostępnych form zdobywania wiedzy i spędzania wolnego czasu. Coraz częściej sięgamy po inne źródła wiedzy, szczególnie te współczesne, związane z rozwojem nowych mediów, technologii i internetu.
Źródła: